Aks Nedir?

Araçların aktarma ara bağlantı elemanı olarak görev yapan aks, önden çekişli ve arkadan itişli araçlara göre farklılık gösterir. Yapısında farklılıkları olmasına rağmen aksların görevleri, diferansiyelden aldığı dönme kuvvetini tekerleğe iletmektir.

Arkadan itişli araçlarda bu sistem parçası tek parça şeklinde görülürken, önden çekişli araçlarda iki bağlantı elamanı ve mafsal gibi parçalardan oluşur. Bazı özel yapım araçlarda, arka akslarda da parçalı sistem yapısına rastlamak mümkündür.

Araçlarda kullanılan akslar, hareketli parçalardır ve bu nedenle sabitleme konumlarında rulmanlar ile desteklenirler. Akslardan herhangi birinde sorun oluşması durumunda, araçlar hareket kabiliyetini yitirir. Bu nedenle alt takım kontrolleri sağlanırken, mutlaka aksların da kontrollerinin sağlanması, bakımlarının ve parça değişimlerinin zamanında yapılması gerekir.

Aks Arızası Nasıl Anlaşılır?

Araçların birçok sistem arızaları gibi, aksların arızaları da sürüş ve kalkış sırasında kendini hissettirir. Aksların ağır koşullarda çalışması nedeniyle, özel alaşımlı mukavemeti yüksek malzemelerden üretilir.

Aksların bozulduğu konumlarda uğultu, dönüşlerde gıcırtı, duruş ve kalkışlarda oluşan darbelerle arızalar kendisini gösterir. Arızalar giderilmediği durumlarda, öncelikle çatlaklar ve sonrasında da kopmalar meydana gelir. Bu gibi durumlar aracın kontrolden çıkmasına ve olası kazalara neden olabilir. Hatta diferansiyel ve diferansiyel dişlilerinde de büyük hasarlara neden olabilir.

Aks Çeşitleri Nelerdir?

Lastik tekerlekli kara taşıtlarının oldukça çeşitliliği bulunması nedeniyle, aksların çeşitliliği de çok farklılık gösterir. Hatta aynı marka araçların farklı modellerinde bile farklılıklar oluşur. Akslar dingil sistemine dahil olabileceği gibi, doğrudan dingilin yapısını da oluşturabilir.

Bu nedenle üretim aşamasında, araca uygun aksların da üretimi önceden tasarlanır. Akslar kullanılan araç türlerine göre, yarım serbest, tam serbest yüzücü, üç çeyrek serbest şeklinde farklılıklar gösterir.

Yarım Serbest Aks

Kamyonlar, arazi taşıtları, 4×4 araçlar, SUV tipi araçlarda yarım serbest akslar kullanılır. Bu türden aksların maliyeti düşük, mukavemeti oldukça yüksektir. Bazı lastik tekerlekli iş makinelerinde de, bu türden parçaları görmek mümkündür.

Tam Serbest Yüzücü Aks Mili

Ağır tonajlı kamyonlar, çekiciler, bazı iş makineleri, 4×4 arazi taşıtlarında, tam serbest yüzücü akslar kullanılır. Yüksek çekme gücüne sahip bu tür akslar, birden fazla diferansiyelli sistemlerde görevini başarılı bir şekilde yerine getirir.

Üç Çeyrek Serbest Aks Mili

Üç çeyrek mil yapısına sahip akslar, araçlara yan itme imkanı sağlayarak, tekerleklerin hizalanmasına, imkan sağlar. Genellikle bu bağlantılarda aksların uçları konik formdadır ve tekerleğe cıvata ile sabitlenirler.

Aks Arızası Nasıl Oluşur?

Akslar aracın yüklü kapasitesine ve muhtemel zorlu koşullara direnç gösterecek şekilde üretilirler.

Akslar;

• Ani duruş ve kalkışlarda,
• Sert manevralarda,
• Bakımların geciktirilmesi durumlarında,
• Olası teker ve diferansiyel sorunlarında,
• Kapasite aşımı yüklemelerde,
• Meydana gelen kazalarda,

Gibi durumlarda arızalanabilir ve bir aşama sonrası kopmalara neden olabilir. Aksların rulman, keçe bağlantı elemanlarında meydana gelen deformasyonlar da arızalara neden olur.

Rulman Bozulması

Aksların gerek tekerleklere, gerekse diferansiyel noktasına bağlantısında rulmanlar kullanılır. Rulmanların zamanında yağlanmamış olması, zamana bağlı olarak yapısında ki bozulmalar, aksların zorlanmasına ve zamanında önlem alınmadığında arızalanmalarına neden olur. Bu türden arızalar, aksların bilye yataklarının aşınmasına, kovan başı veya dişli kısmında çatlamalara ve kırılmalara neden olur.

Aşırı Yük

Güvenli sürüş için, mutlaka araç üreticinin ve yasaların yer verdiği yük kapasitesine riayet edilmesi gerekir. Aşırı yük araçların birçok parçasında sorun yaratabileceği gibi, zorlanmaya bağlı olarak aksların arızalanmasına da neden olur.

Aks Keçesi Deformesi

Aksların rulmanlarının ve gövdesinin korunması için, keçeler kullanılır. Keçeler deforme olduğunda ise, öncelikle rulman yapısının bozulmasına, sonrasında da aksların arızalanmasına neden olur.

Darbe

Araçların kalkış, duruş ve dönüşlerinin darbeli olması, hareketin tekerleklere iletilmesinde görev üstlenen akslara zarar verir. Sürücü hataları arasında yer alan bu arızalar, akslarda çatlamalar ve kırılmalar oluşturabileceği gibi, bağlantılı elemanlarda da hasarlara yol açar.

Bozulma Akslar araç standart koşullarda kullanılsa bile yapısında bozulmalar meydana getirebilir. Bu gibi durumlar genellikle, rulman yataklarında, diferansiyel girişinin sağlandığı dişli kısmında görülür. Rulman, keçe, diferansiyel değişim ve bakımlarında mutlaka aksların yapısının da gözlenmesi, gerekli durumlarda çatlama ve kopma beklenmeksizin değişimlerinin sağlanması gerekir. Bu tür değişimlerde yetkili servislerin ve yedek parça tedarik noktalarının özenle seçilmesi gerekir.