Şaft Nedir?
Güvenli sürüş keyfi yaşamak isteyen araç sürücüleri, şaft nedir? Arızaları nelerdir? Gibi sorulara cevap oluşturmalıdır. Şaft arkadan itiş kabiliyeti bulunan araçlarda, şanzıman ile diferansiyel arasında bulunan bağlantı elamanıdır.
Aracın cinsine ve modeline göre yapısında farklılık görülse de, her araçta aynı amaç için kullanılmıştır. Şaft, şanzımandan aldığı dönme kuvvetini, doğrudan diferansiyele aktarır. Bu sayede araç hareket kabiliyeti kazanır. Şaftın konumu, aracın alt kısmında, şanzıman ile diferansiyel arasında, şaselere paraleldi. Uzun şaseli araçlarda parçalı olabilir.
Kısa şaseli araçlarda genellikle tek parçalı olarak görülür. Fiziki görünümü uzun ve silindirik şekildedir. Önemli aktarma elemanlarından olduğu için ve aşırı yüke maruz kaldığı için güçlü çelikten oluşturulmuştur. Silindirik şaft gövdesinin içi boştur.
Şaft Ne İşe Yarar?
Arkadan itişli araçlarda motor ve şanzıman ön aks konumunda, diferansiyel ise arka aks konumunda yer alır. Motorda üretilen mekanik enerji, bağlantılı konumda bulunan şanzımana aktarılır.
Şanzımandan çıkan hareket kabiliyetinin diferansiyele aktarılması gerekir. Bu bağlantı da şaft mili ile sağlanır. Şanzıman ve diferansiyelin şaft bağlantıları, şaft mafsalları ile sağlanır. Aracın özelliklerine göre ayrıca askı takozu ile sistem desteklenir. Arazi özelliği bulunan araçlarda da şaft ara bağlantı elamanı olarak kullanılır.
Üstlendiği görev, ana şaftta olduğu gibi mekanik dönmenin aktarılmasına yöneliktir. 4X4 özelliği bulunmayan önden çekişli araçlarda, şanzıman ve diferansiyel tümleşik konumda olduğu için, şaft miline ihtiyaç duyulmaz.
Şaft Arızaları Nelerdir?
Şaft mili arkadan itişli ve 4×4 araçların yedek parça listesinde yer almasına rağmen, sık bakım gerektirmeyen ve sıklıkla arızalanmayan ara elamandır. Ancak bakımları zamanında yapılmadığı durumlarda, şaft arızaları da görülür.
Şaft bağlantılarını sağlayan mafsalların zamanında yağlanmamış olması, zamanında değişimlerinin sağlanmamış olması bir takım arızalara neden olur. Bu genellikle kalkışlarda vuruntu, vites geçişlerinde titreme olarak kendini belli eder. Ayrıca aracın seyir halinde de anormal seslere neden olur. Zamanında önlem alınmadığında, şaftın fiziki özelliğini kaybetmesine, balans yapmasına yol açar.
Şaft arızları aynı zamanda, askı takozunun yırtılması, askı takozunda yer alan rulmanın yıpranmasına bağlı olarak da görülebilir. Zamanında bakımları yapılmadığında ve aşırı yüke maruz kaldığında nadiren de olsa şaft kırılmaları da görülebilen arızalar arasında yer alır.
Şaft Kırılması
Şaft kırılması araçlarda yüksek oranda risk oluşturan bir durumdur. Şaft kırılması durumunda araç hareket kabiliyetini yitirebileceği gibi, şaftın savrulması ile can ve mal güvenli açısından da ciddi riskler oluşturur. Bu nedenle şaftın bakımlarının mutlaka periyodik bakımlara dahil edilmesi gerekir.
Şaft kırılması;
- Vuruntulu kalkış ve duruşlar,
- Şaft mafsal arızalarından kaynaklı,
- Şaft askı takozu arızalarından kaynaklı,
- Şaft balans sorunlarından kaynaklı,
- Diferansiyel veya şanzıman arızalarından kaynaklı,
Gibi nedenlerden ortaya çıkabilir. Diferansiyel veya şanzımanda meydana gelen arızalar, dişli kutusunu kitleyecek pozisyonda olduğunda, dönüş sağlayamayan şaft aşırı yüke maruz kalır ve kırılma gösterir. Mafsal ve askı takozu arızalarından kaynaklı kırılmalar, şaftın gerekli esnemeyi yerine getirememesine neden olur. Bu da kısa süreli çatlak, sonrasında da kırılma olarak kendini gösterir.
Takoz Yırtılması
Şaft askı takozu esnek kauçuk yapıda olup, dış çeperinden araç gövdesine, iç çerinden rulman yardımı ile şaft gövdesine bağlıdır. Periyodik bakımlar sırasında mutlaka değişimlerinin yapılması gereken parçalardandır.
Şaft yırtılmalarına zamanında değişimlerle önlem alınmadığı durumlarda, şaft kırımlarına kadar gidecek ciddi sorunlar yaşatabilir. Takoz değişimlerinde mutlaka, takoz rulmanın da gerekli durumlarda değiştirilmesinde fayda vardır.
Balans Arızası
Şaft milinde oluşan balans arızaları, tekerlerde olduğu gibi seyir halindeyken araçta sarsıntıya neden olur. Bu durum hem şaftın ara bağlantı elamanlarının arızalanmasına neden olur, hem de sürüş performansını olumsuz etkiler. Bu nedenle uygun servislerde balans ayarının yaptırılması, balansa gelmeyen şaftların mutlaka orijinalleriyle değiştirilmesi gerekir.
Mafsal Arızası
Şaft mafsalları, şaft fiziki yapısında olduğu gibi sağlam yapıdadır. Dönüşlerin sağlıklı bir şekilde tamamlanabilmesi için, mafsallar dahilinde mafsal rulmanları kullanılır. Çalışmaya bağlı olarak veya bakımında yeterli özenin gösterilmediği durumlarda, mafsal bilyeleri özelliğini yitirir.
Zamanında önlem alınmadığında da, öncelikle mafsalda, sonrasında da şaft milinde sorunlara neden olur. Araçların her yağ değişiminde, mafsal rulmanlarının da yağlanması gerekir. Arızalı duruma gelen mafsalların mutlaka değişimleri sağlanmalıdır.
